لکنت در کودکان

کودک شما گهگاهی واژه ها یا هجاها را تکرار می کند و شما نگران هستید که ممکن است همیشه دارای لکنت باقی بماند.شما نباید چندان نگران باشید حدود 20% کودکان کم سن و سال تا اندازه ای به لکنت می افتند ولی بیشترشان با گذشت زمان خود به خود لکنت را کنار می گذارند بنابراین به احتمال زیاد کودک شما فقط در حال گذر از دوره ناروانی طبیعی است و کم کم به طور طبیعی گفتار او روان خواهد شد. با این همه، برخی از این کودکان دارای لکنت با گذشت زمان هم به طور خود به خود لکنت را کنار نمی گذارند و برای روان صحبت کردن به کمک پدر و مادر و در برخی موارد به کمک آسیب شناس گفتار و زبان نیاز دارند.

علت های بروز لکنت در کودکان:

دلایل بروز لکنت در کودکان به وضوح شناخته شده نیست اما قطعا لکنت نمی تواند علت واحدی داشته باشد بلکه ناشی از علل جسمی، عاطفی، اجتماعی و یا مجموعه ای از این عوامل است. بسیاری از افرادی که لکنت زبان دارند دچار ناراحتی های عصبی و ناسازگاری های اجتماعی هستند اما تشخیص اینکه آیا اینگونه ناراحتی های روانی علت لکنت زبان است یا لکنت خود، حاصل حالات و فشارهای عصبی است یا در مواردی نیز لکنت زبان از زمان کودکی بر اثر بعضی از ناهنجاری های خفیف فیزیولوژیکی پدید می آید.

چگونه تشخیص دهیم که کودک لکنت می کند؟

در صورتی که نگران چگونگی گفتار فرزندتان هستید اجازه دهید نخست آسیب شناس گفتار تصمیم بگیرد و تشخیص دهد. اگر او تشخیص داد که کودک ناروانی عادی در گفتار دارد، راهنمایی های لازم را خواهد کرد و در ضمن پیشنهاد می کند که هیچ گونه واکنشی از خود نشان ندهید، خونسرد باشید و آرامش خود را حفظ کنید. در طول ملاقات با آسیب شناس گفتار ممکن است کودک لکنت زیادی در صحبت نداشته باشد و یا هیچ گونه ناروانی از خود نشان ندهد. به هر حال اگر شما با علائم اولیه لکنت آشنایی دارید، می توانید آنها را برای آسیب شناس گفتار بازگو و زمان و موقعیت های خاص آن را مشخص کنید. در صورت امکان، مکالمه او را در موقعیت های مختلف و با افراد مختلف با ذکر زمان و تاریخ ضبط کرده و آن را در صورت نیاز در اختیار آسیب شناس گفتار قرار دهید. شما که هر روز با فرزندتان در تماس هستید بهتر و بیشتر از هر کس می توانید در مورد دفعات و شدت لکنت فرزندتان نظر دهید. آگاهی نسبت به این علائم می تواند به شما کمک کند تا تصمیم بگیرید در اولین فرصت به دیدار آسیب شناس گفتار بروید یا مدتی صبر کنید.

دو زبانه بودن:

منظور از دو زبانه بودن، اشاره به کودکانی است که در محیطی زندگی می کنند که غیر از زبان مادری، زبان یا زبان های دیگری نیز در خانواده، مهدکودک و یا دبستان برای مکالمه و ارتباط به کار می رود. کودکی که از ابتدای تولد فقط یک زبان شنیده است و پس از سن سه سالگی با زبان دیگری نیز آشنایی پیدا می کند، دو زبانه نامیده می شود.

تاثیر دو زبانه بودن و یا فراگیری زبان دوم بر لکنت زبان:

در کودکان دو زبانه، لکنت زبان زمانی چشمگیر می شود که :
- کودک در یک جمله واژه های دو زبان را مختلط به کار می برد. البته این یک پدیده طبیعی است که به کودک کمک می کند تا در زبان ضعیف تر مهارت کسب کند، اما به طور موقت ناروانی گفتار را افزایش می دهد.
- کودک در پیدا کردن واژه درست برای بیان نظرهای خود مشکل دارد که نتیجه آن ممکن است افزایش طبیعی ناروانی گفتار باشد.
- کودک در مقایسه با کودکان یک زبانه همسال خود در به کارگیری جمله های مرکب با دستور زبان صحیح دچار مشکل می شود.
- مهارت کامل در هر دو زبان به تدریج به دست می آید که در نتیجه ممکن است برای مدتی رشد نامتوازن را در هر دو زبان به وجود می آورند.
- افزودن یک یا دو زبان دیگر در محیط آموزشی پس از سن 3 یا 5 سالگی برای کودکی که دچار ناروانی طبیعی گفتار است احتمال دارد موجب پیدایش لکنت زبان و یا افزایش آن گردد.

مراحل مختلف لکنت :

کودکان دچار لکنت زبان، معمولا از بدو پیدایش لکنت تا مرحله نهایی این مراحل مختلف را طی می کنند:

1. لکنتی که کودک پذیرفته است:

اولین مرحله از لکنت زبان، "لکنت پذیرفته شده توسط کودک" نام دارد. کودک در این مرحله متوجه می شود که برخی از حروف و کلمات را به طور غیر طبیعی تکرار می کند اما ظاهرا که برخی از حروف و کلمات را به طور غیر طبیعی تکرار می کند اما ظاهرا نگران حالت گویایی خودش نیست. او از اینکه اختلال تکلمی دارد ناراحت نبوده و رنج نمی برد و برای رفع آن تلاش نمی کند. لکنت کودک در این مرحله معمولا همراه با اختلالات تنفسی یا علائم و عوارض بیمار نیست. نوع لکنت کودک در این مرحله بیشتر از لکنت کلونیک یا تکراری است. به همین دلیل در این حالت برنامه های گفتار بیشتر موثر است.

2. لکنتی که کودک در برابر آن عکس العمل نشان می دهد (لکنت پس رانده):

به تدریج که کودک بزرگ شده و دامنه مکالماتشان وسیع تر می شود به دلیل رفتارهای خاص و فشارهای همسالان، والدین، معلمان و مدرسه با تعجب و گاه همراه با دلسردی نسبت به اختلال گویایی خود عکس العمل نشان می دهد. مثلا به محض اینکه نزدیکان و اطرافیان و رفتارهایی شتابزده نسبت به کودک بروز داده و گاهی به طور طبیعی، اظهار محبت و کودک نوازی می کنند. کودک این واکنش ها را درک کرده و عدم اطمینان و تنش عضلانی او بیشتر می شود. این رفتارها از یک سو و انتظار و توقع زیاد والدین که دلشان می خواهد فرزندشان زیر فشار نگاه ها و سخنان آنان، مانند دیگر همسالان به خوبی و روان صحبت کند از سوی دیگر موجب می شود که توجه کودک به اختلال خود بیشتر جلب شود. همین موضوع، موجب افزایش هیجان کودک شده و او را به توجه بیشتر لکنت خود و در نتیجه نشان دادن عکس العمل های مختلف وادار می کند. آغاز مرحله دبستان، برای چنین کودکی، حساسیت ویژه ای دارد. این مرحله، مستلزم آمادگی سازگاری های عاطفی و اجتماعی جدیدی بوده و طبیعتا همه کودکان خصوصا کودکی که لکنت دارد با فشارهای مختلفی روبه رو است. توسعه روابط اجتماعی برای کودک، انتظارات معلم در کلاس درس، نگاه ها و خنده ها و تمسخر دیگر شاگردان، همه و همه موجب می شود که کودک مبتلا به لکنت بیشتری روبرو شود. در این مرحله، کودک به اختلال گویایی خود آگاهانه وقوف یافته و علاقه شدیدی به تصحیح و بهبود تکلم خود نشان می دهد و می کوشد تا با تحمل اضطراب و فشار زیاد بر لکنت خود فائق اید. گاهی کودک برای رفع نگرانی و پرهیز از بروز لکنت از حضور در بعضی مجالس و موقعیت ها خودداری می کند. این قبیل کوشش های کودک در ابتدای امر به نظر خوب می رسد، اما در نهایت نتیجه ارزشمندی ندارد زیرا بیشتر رفتارهای او برای پنهان کردن لکنت خود، معمولا موجب تشدید لکنت او می شود. از ویژگی های این مرحله، کوشش و تلاش بسیار و افراطی کودک برای جلوگیری از لکنت خود است. از این رو دچار اضطراب و هیجانات بیشتری شده و در نتیجه لکنتش شدید تر می شود. در دوره مدرسه نیز، غالبا لکنت کودک، تشدید می شود. خصوصا در کلاس های دبستان، همکلاسی های کودک بدون ترحم در برابر تکرار کلمات با وقفه های تکلمی کودک، عکس العمل نشان داده و او را مسخره می کنند. طبیعتا در چنین شرایطی زمانی که می بایست به سوالات معلم پاسخ دهد از ترس آنکه مبادا مورد تمسخر دیگران واقع شود دچار تشویش و اضطراب بیشتری می شود. لذا تنش ها و هیجانات کودک بیشتر شده، خود از جمله عوامل شدید شدن لکنت کودک می شود.
از خصوصیات این مرحله از لکنت زبان، بروز اختلالات یا رفتارهای نامطلوب الحاقی است. به عبارت دیگر کودک تصور می کند که با نشان دادن حالت یا حرکتی ضمنی و بیهوده مانند یک ژست کوچک یا تلفظ برخی حروف، کلمات یا جملات اضافی می تواند جلوی بروز لکنت خود را بگیرد. کودک در ابتدا این قبیل رفتار و حرکات را به عمد انجام می دهد اما این حرکات و رفتارعای ضمنی و الحاقی به تنهایی نمی تواند برای رفع لکنت او مفید باشد. لذا به تدریج خود این رفتار اضافی، به صورت عادت درامده و به صورت غیرارادی همراه با لکنت کودک، ظاهر می شود. این رفتارهای ضمنی عبارتند از حرکات مختلف چهره مثل اخم کردن و فشردگی عضلات پیشانی و گونه و صورت، چشمک زدن و انقباض عصبی دست ها، ارتعاش عصبی پاها، تکان دادن ترس موهوم از کلمات. از جمله ویژگی های این مرحله از لکنت زبان، آن است که کودک نسبت به بعضی از کلمات و اصوات را به کار نبرده و برای بیان مطلب خود از سایر واژه ها استفاده کند. کودک با این جایگزینی کلماتو اصوات تلاش می کند که از بروز لکنت، جلوگیری نماید.شاید در ابتدا موقتا موفق شود، اما تدریجا همین روش جایگزینی کلمات، موجب تشدید و پیچیدگی لکنت می شود خصوصا آنکه ترس از کاربرد بعضی کلمات رفته رفته تعمیم می یابد. مثلا اگر کودک ا ز ادای کلمه ای که با "ص" شروع می شود نگرانی دارد به مرور زمان نسبت به کلمات دیگری که با حروف یا صداهای مشابه شروع می شوذ نیز حساسیت پیدا می کند. آرام آرام که عمل جانشین سازی کلمات و اصوات اثر خود را از دست می دهد کودک برای اجتناب از لکنت و وقفه های تکلمی مجبور می شود جمله یا فکر خود را عوض کند و نهایتا این روش ها نمی تواند او را از لکنت رها کند.

3. لکنت پیچیده و شدید:

به تدریج که حرکات و رفتار ضمنی همراه با لکنت کودک به صورت غیر ارادی ظاهر می شود، شدت لکنت افزایش می یابد. طوری که کودک نسبت به همه موقعیت ها و کلمات و اصواتی که نمی تواندآنها را روان و سلیس ادا کند، حساسیت و نگرانی پیدا می کند و بدین ترتیب لکنت روز به روز پیچیده تر و شدید تر می شود و هر چقدر لکنت او بیشتر می شود، نگرانی و ترس او از شرایط،موقعیت ها و کلمات و اصوات افزایش پیدا می کند. در این مرحله، حرکات و رفتارهای الحاقی و ضمنی غیر ارادی فرد مبتلا به لکنت که بعضی مواقع با تشنج توام است متنوع تر می شود. در بعضی از افراد گاهی به صورت اختلالت تنفسی و در برخی دیگر به صورت حرکات عضلات چهره، گردن یا لرزش و حرکات غیر ارادی دست ها، پاها و سر جلوه می نماید. در این مرحله، گاهی شدت لکنت به شکل ادواری ظاهر می شود. مثلا شخص 3-4 روز یا بیشتر مبتلا به لکنت خیلی شدید می شود و بعد از آن، لکنتش کمتر می شود. فرد مبتلا به لکنت به خوبی به دوره ای بودن لکنت خود، آگاه است اما نمی تواند این دوره ها را پیش بینی کند. گاهی شدت لکنت فرد بر اساس موقعیت های مختلف، تغییر می کند مثلا هنگام مکالمه تلفنی یا گفتگوی ناگهانی با دیگران. البته این وضعیت ثابت و قابل پیش بینی نیست. دوران بلوغ و تحولات فیزیولوژیکی، عاطفی و اجتماعی در پیچیده کردن لکنت بی تاثیر نیستند. گاه مسائل، مشکلات و ناراحتی های دوران بلوغ موجب سکوت انسان شده. این انزوا و قطع برقراری رابطه کلامی غالبا موجب تشدید لکنت می شود. البته شدت لکنت خود منشا نگرانی ها و ناراحتی های دیگری می شود.

روش های اصلاح و درمان لکنت زبان:

امروزه از روش های مختلف و متنوعی برای اصلاح و درمان و بازپروری اختلالت گویایی و لکنت زبان استفاده می نماید. از جمله این روش ها:

1. روش های زبانی یا تلفظی :

در این روش که بیشتر در مورد کودکان 7 ساله به بالا و بالاتر بکار می رود و تاکید بر اصلاح تلفظ و تاکید بر اصلاح تلفظ و بازپروری ریتم تنفسی است. در این روش تمرین های مربوط به رها ساختن عضلانی جلوگیری از گیر و فشار از اهمیت بسزایی برخوردار است.

2. روش دوجانبه (مکمل):

در این روش به پرورش جنبه های دوگانه فکری و زبانی اهمیت فراوان داده می شود. این شیوه، بیشتر در مورد کودکان 3-7 ساله استفاده می شود و معمولا نتایج ثمربخشی دارد. هدف این روش، پرورش دوگانه ای از قدرت و صحت تفکر و قدرت و صحت بیان است. به عنوان مثال برای نیل به این منظور به کودک می آموزند که فقط افکار واضح و روشن خود را به زبان جاری نماید و کلمات و جملات را دقیق و رسا بازگو کند.

3. روش های روان درمانی:

این روش ها به ویژه در مورد افرادی که دچار کشمکش های عاطفی و اختلالات روانی عصبی هستند به کار می رود. روش روان درمانی برای کودکانی که در سنین پایین هستند معمولا ثمربخش نیست.

4. روش دارو درمانی:

برخی معتقدند که یکی از عوامل لکنت زبان، تنش ها، اضطراب ها و هیجانات عاطفی هستند. لذا داروهای آرامبخش می تواند تا حدودی کودک را از اضطراب و هیجانات عاطفی دور کرده و در نتیجه لکنت زبان او را تقلیل دهد.

5. روش رفتار درمانی:

یکی دیگر از روش های متداول در بازپروری لکنت زبان، روش تغییرات و اصطلاحات رفتاری است. طرفداران این روش معتقدند یکی از علل لکنت زبان کودک، رفتارهای سازش نایافته یا نابهنجار اوست. لذا در این روش، سعی بر اصلاح رفتارها و طبیعتا تقلیل لکنت زبان کودک است.

6. دستگاه های الکترونیکی:

برخی از افراد که لکنت دارند برای کمک به تسلط رسایی بیان از دستگاه های الکترونیکی استفاده می کنند. به عنوان مثال یک نوع دستگاه که در کانال گوش تعبیه می شود، بسیار شبیه به سمعک است و به طور دیجیتالی نسخه تغییر صدای صاحب دستگاه را به گوش تکرار می کند بنابراین صداها هنگامی که او با شخص دیگری صحبت می کند هماهنگ است. در برخی افراد، دستگاه های الکترونیکی به بهبود شیوایی کلام در یک دوره نسبتا کوتاه کمک می کند. البته سوالاتی ممکن است باقی بماند و اینکه آیا مردم به راحتی قادر به استفاده از این دستگاه در موقعیت های واقعی هستند؟ به این دلایل، محققان به مطالعه اثربخشی طولانی مدت از این دستگاه ها می پردازند.