ریشه های اصلی لکنت زبان در درجه اول به ترس های واقعی و ترس های در خواب و سپس به یادگیری های مشاهده ای برمی گردد حدود 10 درصد کودکان از طریق مشاهده و تقلید از گفتار افراد لکنتی دچار لکنت زبان می شود و این ترس ها و یادگیری های مشاهده ای هستند که باعث اختلال در ریتم گفتاری ذهن می شوند ترس و یادگیری مشاهده ای سبب کاهش مهارت های گفتاری شده و لکنت زبان نتیجه آن است این ترس و یادگیری روی کارکرد گفتاری در ذهن اثر می گذارند نه مغز و جسم فرد.
اگر منظور این است که لکنت زبان مثل ویروس سرماخوردگی قابل انتقال است جواب منفی است اگر منظور این است که تقلید مشاهده ای و یادگیری از گفتار فرد دارای لکنت زبان درک حالات گفتاری او و درونی شدن گفتار فرد دارای لکنت زبان و همانند سازی می تواند عامل لکنت باشد جواب مثبت است.
در برخی از کتب ترجمه شده امده است که تقلید عامل لکنت زبان نیست اما این مسئله با تجارب علمی و کارهای بالینی و تجربی ما همخوانی ندارد و همان طور که اشاره کردیم حدود ده درصد در اثر یادگیری مشاهده ای دچار لکنت زبان می شود البته به این شکلی نیست که هر کسی که فرد لکنتی را ببیند دچار لکنت زبان می شود تقلید و مشاهده اگر باز نمایی ذهنی شود و تکرار مکرر در طی زمان انجام شود فرد دچار لکنت می شود
بیشتر بخوانید
لکنت در بین پسران و دختران
بر اساس تئوری و تجارب بالینی و پژوهشی دکتر تقی زاده لکنت زبان ارثی نیست بلکه از طریق یادگیری مشاهده ای و ترس ها اتفاق می افتد چرا که کودکان هنوز شیوه گفتاریشان تثبیت نشده است فردی را مشاهده می کنند که لکنت زبان دارد حال این فرد ممکن است یکی از اعضای خانواده از قبیل پدر، مادر... یا در اجتماع باشد در نتیجه شیوه گفتاری فرد دارای لکنت را تقلید می کنند شیوه گفتاری خود را تغییر می دهند.
امریکا اختلالات ارتباطی به 5 دسته تقسیم می شود:DSM-5طبق کتاب مرجع علمی و تخصصی
1. اختلال در زبان
2. اختلال پر اواهای گفتار
3. اختلال در تسلط بیانی (لکنت زبان)
4. اختلال در ارتباط اجتماعی و همچنین کاربردشناختی
5. اختلال های ارتباطی نامشخص
به جز اختلال در زبان که عمدتا ناشی از مسائل ژنتیکی است و کسانی که اوتیسم و تومور مغزی دارند و ممکن است مشکلات گفتاری نیز داشته باشند ریشه این مشکلات در 98درصد موارد و به خصوص در مورد لکنت زبان عمدتا ذهنی و محیطی است چراکه این افراد در بیشتر مواقع در تنهایی و خلوت خودشان هیچ گونه مشکلی ندارند و به محض این که وارد جمع می شوند دچار لکنت می شوند.
اختلاف نظر ما با سایرین متخصصین اختلالات گفتاری در سطح جهان هم از همین جا شروع می شود که انها ریشه لکنت زبان را ارثی ژنتیکی و جسمی می دانند درحالی که مطالعات ما نشان می دهد که لکنت زبان ارثی ژنتیکی و جسمی نیست و حتی در روش درمانی ما تغییرات ژنتیکی تغییرات سیناپسی و نوروپلاستی هم ایجاد می شود. اگر لکنت زبان ریشه در لب و دهان و زبان داشت با روش های پزشکی بهبود پیدا می کرد اگر مشکل در اندام های گفتاری بود لکنت زبان با عمل جراحی میسر می شد گاهی لکنت ناشی از مشکلات مادرزادی عصب شناختی نورولوژیک تومورهای مغزی سکته مغزی اوتیسمی عقب ماندگی ذهنی فلج مغزی دمانس کلیوی است.
در توصیف لکنت زبان از واژه های گوناگونی همچون گرفتن زبان نارسایی گفتاری یا اختلال شیوایی استفاده می شود این عنوان ها در توصیف رفتاری به کار می روند که اهنگ و جریان سلیس گفتار را مختل می کند شیوایی و روانی گفتار توصیفی است که از سوی شنونده اظهار می شود اگرچه شنونده متوجه نارسایی گفتار می شود اما شخص مبتلا به لکنت زبان خود به خوبی مشکل واقعی یعنی اختلال در الگوی گفتار را تشخیص می دهد و اغلب ان را به عنوان عوامل غیر قابل کنترلی توصیف می کند که مانع صحبت کردن می شود. اگرچه لکنت زبان در سنین دبستان شایع تر است اما مخاطره امیزترین سنین ابتلا به ان دو و نیم تا چهار سالگی است بعضی از مطالعات نشان می دهد که احتمال ابتلا به لکنت زبان از سن پنج و شش سالگی کاهش می یابد اما این احتمال نباید ما را به اشتباه بیندازد افرادی که در کودکی دچار لکنت می شوند و به مرور زمان ان را پشت سر می گذارند معمولا سالها بعد به خصوص زمانی که تحت فشار روحی قرار می گیرند دوباره چنین رفتاری را از خود نشان می دهند
لکنت زبان اشکال گوناگونی دارد گاه ممکن است قسمتی از یک کلمه تکرار شود گاه یک صدا کشیده می شود گاه کل واژه تکرار می شود گاه یک عبارت تکرار می شود یا تکرار غیرضروری اصوات هجاها کلمات و عبارات در میان جمله های مورد نظر گاه ممکن است اختلال گفتاری با رفتارهای حرکتی یا جسمی نامناسب دیگری مانند پلک زدن لرزش لب و تکان دادن فک همراه باشد سفت شدن ماهیچه های قسمت های دیگر بدن حرکت بی جهت دست و پا یا پای کوبیدن نیز از جمله مواردی است که می تواند با لکنت زبان همراه باشد این رفتارها را رفتارهای ثانوی می نامند. اگر رفتارهای عاطفی منفی و اجتنابی با تکلم نارسا همراه شود با اطمینان بیشتری می توان گفت که شخص مبتلا به لکنت است مثلا اگر شخصی از موقعیت های گفتگو بترسد یا برای اجتناب از مشکل صحبت کردن کلمات را تغییر دهد به احتمال زیاد دچار لکنت زبان است.
متأسفانه ممکن است لکنت زبان تا بزرگسالی ادامه پیدا کند این عارضه در تمام فرهنگ ها و در تمام مناطق دنیا و تمام اقشار مشاهده می شود و ظاهرا به قشر خاصی تعلق ندارد و در میان اقشار غنی فقیر افراد عقب مانده ذهنی و باهوش یافت می شود افراد مشهور زیادی مانند وینستون چرچیل مرلین مونرو مبتلا به لکنت زبان بوده اند توجه به این نکته حائز اهمیت است که وجود این عارضه در انها مانع ایفای نقش اجتماعی و بهره مندی از یک زندگی پربار نشده است.
مؤسسه ملی بهداشت و سلامت در واشنگتن دی سی از جمله نهادهایی است که درباره این مشکل مطالعه می کنند طبق امار این مؤسسه تقریبا یک درصد کل جمعیت امریکا مبتلا به لکنت زبان هستند این درصد حدود ۲.۲۵ میلیون نفر از جمعیت امریکا را در بر می گیرد برخی از پژوهشگران بر این عقیده اند که این تعداد فقط نشانگر افرادی است که در حال حاضر با این مشکل روبه رو هستند و علایم ان را نشان می دهند و اگر امار شامل تعداد افرادی هم باشد که قبلا در دوره ای از زندگی خود مبتلا به لکنت بوده اند بی تردید این درصد افزایش پیدا خواهد کرد.
وقوع این عارضه در مردان و زنان تفاوت قابل توجهی مردان سه تا چهار برابر بیشتر از زنان مبتلا به لکنت می شوند شواهد دیگری حاکی است که شیوع این مشکل بین زنان و مردان تفاوت چندانی ندارد اما از انجا که بیشتر زنان در کودکی بر این عارضه غالب می شوند و ان را پشت سر می گذارند در انتها تعداد مردانی که همچنان لکنت زبان دارند بیشتر خواهد بود.
معمولا لکنت تنها یک فرد خانواده را گرفتار نمی کند یکی از علائم اولیه ای که نشان می دهد کودک واقعا چنین اختلالی دارد این است که ببینیم ایا افراد دیگر خانواده در حال حاضر یا قبلا در مقطعی از زندگی خود مبتلا به این عارضه بوده اند البته تشخیص این مطلب برای اعضای خانواده اسان نیست چون ممکن است نارسایی گفتار کودک خردسال به عنوان مرحله ای از رشد طبیعی قلمداد شود به همین دلیل این سرنخ مهم ممکن است گم شود. وقتی والدین احساس می کنند مشکلی وجود دارد باید از پزشک اطفال و متخصصان دیگر کمک بخواهند چاره اندیشی در مراحل اولیه از این جهت اهمیت دارد که از بروز و رشد احتمالی نگرانی در دوره فراگیری زبان کودک جلوگیری می کند.
در گذشته به والدین گفته می شد لکنت کودک خود را نادیده بگیرند زیرا به مرور زمان بر ان غلبه خواهد کرد امروزه پزشکان و متخصصان عموما بر این عقیده اند که این عارضه هرچه زودتر باید مورد ارزیابی و رسیدگی قرار گیرد تأکید بر رسیدگی هرچه زودتر از این جهت است که رشد و تکامل زبان و گفتار در خردسالان به سرعت شکل می گیرد فراگیری الگوی گفتار بدون لکنت بسیار مهم است زیرا مانع سرخوردگی کودک می شود و توانایی او در ارتباط کلامی و تعامل با دیگران بالا می رود اختلالی که لکنت زبان در صحبت کردن ایجاد می کند می تواند مانع این تعامل و ارتباط شود و اثار منفی ماندگاری بر جای بگذارد.
مراحلی که برای رشد تکلم و زبان در نظر گرفته می شود حدودی تقریبی است که با مشاهده طیف وسیعی از کودکان به دست امده است زمانی که برای هر مرحله ذکر می شود ممکن است در کودکان بسیار متفاوت باشد این تفاوت زمانی گاه حتی در میان فرزندان یک خانواده نیز مشاهده می شود کودکان با تولد پیش از هنگام ممکن است دیرتر از دیگران این مراحل را پشت سر بگذارند هنگام مشاهده و ارزیابی کودک مراقب باشید که فقط تفاوت های مهم و بارز این دوره ها را در نظر بگیرید فقط باید درباره تفاوت های بسیار بزرگ نگران باشید. گویایی با گریستن کودک هنگام تولد اغاز می شود تا زمانی که کودک در دو سه ماهگی ادای صداهای نامفهوم را اغاز نکرده است گریه کردن مهم ترین شکل ابراز وجود طفل است غان و غون کردن پاسخ کودک به تکلم اطرافیان است کودکان اصوات گوناگونی ادا می کند که ممکن است شامل بعضی از اصوات زبانی نیز باشد تقریبا از چهار تا هفت ماهگی مرحله دیگری اغاز می شود که اصوات نامفهوم شکل مشخص تری به خود می گیرند طفل در این دوره به بازی کردن با اصوات ادامه می دهد و اصوات مختلف زیادی را با هم ترکیب می کنند این دوره برای طفل بسیار لذت بخش است.
بیشتر بخوانید
تاخیر در گفتار و زبانهرچه کودک با حرکات و حواس دهان خود بیشتر اشنا می شود صداهای مختلف بیشتری تولید می کند این صداها موقعی شنیده می شود که جای کودک خشک است ناراحتی ندارد و کاملا سیر است قلقلک دادن لبخند زدن و تماس فیزیکی با کودک این صداها را تشدید و تقویت می کند وقتی اطفال نسبت به محیط خود اگاه تر می شوند اصواتی را که از اطراف خود می شنوند تکرار می کنند در یک سالگی این اصوات با یکدیگر ترکیب می شوند و کلمات را می سازند در این مرحله حرکات و اصوات معانی مختلفی برای والدین دارد کودک سعی می کند. خواسته های خود را با ترکیب واحدهای صوتی مجزا انتقال دهد یکی از به یادماندنی ترین لحظه ها زمانی است که کودک برای اولین بار با گفتن ماما یا بابا والدینش را مورد خطاب قرار می دهد.
بسیاری از افراد در صحبت های معمولی خود گاهی دچار رفتارهایی می شوند که به عنوان نارسایی از ان برده می شود تمام افراد گاه کلمات اصوات و عبارات را تکرار می کنند گاهی اوقات نیز فرد مدتی سکوت می کند تا کلمه مناسب مورد نظر خود را پیدا کند.
گاه گفتار ما با اضافه شدن کلمات و عبارات غیرضروری اسیب می بیند بسیاری از نوجوانان و بزرگسالان تکیه کلام هایی از قبیل میدونی و مثلا دارند به نظر کارشناسان تقریبا هیچ کس صددرصد شیوا و رسا صحبت نمی کند. کودکانی هم که مراحل رشد را طی می کنند ممکن است این رفتارها را نشان دهند میزان نارسایی گفتار انها ممکن است هر روز متفاوت از روز دیگر باشد این تغییرات ممکن است با رشد زبان رشد حرکتی و عوامل محیطی همراه باشد وقتی کودک سعی می کند ایده ها و مفاهیمی را که از محیط پیرامون خود گرفته در قالب کلمات بریزد معمولا شیوایی کلام او در هم می شکنند.
متأسفانه بیشتر اوقات پزشکان و دوستان به والدین متذکر می شوند که تکرار کلمات و عبارات و شکستگی کلام جزء طبیعی رشد زبان است به همین دلیل در بسیاری از موارد والدین به موقع اقدام نکردند درحالی که اگر چنین می کردند به نفع فرزندشان بود علائم و نشانه هایی وجود دارد که ما را به وجود لکنت و لذوم تدابیر تخصصی مطمئن می سازد.
دوره نارسایی طبیعی تکلم معمولا بین دو و پنج سالگی رخ می دهد معمولا وقتی کودکان میخواهند افکار خود را جمع کنند کمی مکث می کنند به گفته والدین کودکان برای جلب توجه با یکدیگر رقابت می کنند و بعد از ان که توجه دیگران را به خود جلب کردند درحالی که ظاهرا سعی می کنند به افکار خود خاتمه دهند لکنت یا تکرار کلام در انها مشاهده می شود در لکنت زبان معمولا اولین کلمه چند بار تکرار می شود و پس از گفتن اولین کلمه بقیه کلمات بدون مشکل ادا می شوند ظاهرا نارسایی گفتار در یک دوره بارها به وجود می اید و از بین می رود این مرحله نیز سرانجام به پایان می رسد و تکلم به روال عادی خود بازمی گردد.