لکنت زبان سبب رفتارهای پنهانکارانه می شود. نفس پنهان کاری ها به تدریج تغییراتی در دیدگاه رفتار معیار احساس منطق فکر و ارتباطات شخص به وجود می اورد که انها را "عوارض لکنت زبان" می نامیم. بعد از آن که کودک به لکنت خود اگاهی می یابد به تدریج این عوارض در او شکل می گیرد بنابراین جوان لکنت دار در چرخه سه عامل قرار می گیرد. (لکنت زبان، پنهان کاری، عوارض لکنت) که هر یک دیگری را تقویت و تشدید می کند.
تاکنون به اصل و ریشه های لکنت زبان (لکنت درونی) پرداختیم یعنی دانستیم که اساس لکنت در ذهنیت شخص نهفته است حال ببینیم لکنت ظاهری که بازتاب لکنت درونی است چگونه تظاهر می یابد. (برای مثال چه چیزی سبب می شود که شخص لبهایش را به هم فشار دهد) لکنت ظاهری به آن قسمت از لکنت زبان می گوییم که از جنبه های درونی یا ذهنی جداست و اغلب مشاهده یا لمس می شود:
• حرکات اضافی (در برخی اندام ها یا همه بدن)
• اسپاسم عضلات (در برخی اندام ها یا همه بدن)
• تغییر چهره و اندام های گفتاری
• اسپاسم و آشفتگی تنفس
• متغیر شدن مشخصات موسیقایی گفتار (مانند سرعت،ریتم،زیر و بمی آهنگ...)
• اسپاسم تارهای صوتی
بیشتر بخوانید
لکنت زبان و مغز
دست مایه تمامی واکنش های لکنت ظاهری در اسپاسم نااگاهانه تارهای صوتی نهفته است:
فشار روانی => اسپاسم تارهای صوتی => لکنت ظاهری.
هنگام وقوع لکنت نیز تارهای صوتی می تواند در وضعیت های گوناگونی دچاراسپاسم شود. اگر این تارها در حالت بسته دچار اسپاسم شدن به علت نامحسوس بودن و درک نکردن آن شخص با تصور این که هوای بازدم خود به خود خارج نمی شود با انقباض عضلات شکم و فشردن سینه همراه با تقلاهایی سعی می کند برای ادامه گفتار مقداری هوا از ریه خود خارج کند. به طور معمول شخص در این مواقع برای کسب نتیجه بهتر به دیگر عضلات اعضای بدن خود فشار می اورد که این اسپاسم ها و حرکت های اضافی سبب تشدید درگیری او می شود ولی گاهی که این حرکات موجب انحراف ذهن او از موضوع لکنتش می شود و درنتیجه تارهای صوتی وی باز می شود ناخوداگاه نتیجه می گیرد که بهتر است در وضعیت خاص از این حرکات بهره گیرد به این ترتیب وضعیت خاص او یعنی وضعیتی که احتمال وقوع لکنت می دهد با چنین حرکاتی پیوند می خورد.
همان طورکه مجموعه ای از عوارض تب، سرفه، کوفتگی و بی حالی را به نام آنفلوانزا می شناسیم، لکنت زبان نیز از عوامل گوناگونی شکل می گیرد که به طور زنجیره ای با هم پیوند دارند بنابراین:
• لکنت زبان مجموعه ای است از چند عامل که مانند حلقه های زنجیر با هم پیوند دارند
• با قطع هر یک از حلقه های این زنجیر لکنت نیز متوقف می شود.
شاید برای کسی که با فردی لکنت دار هم صحبت می شود این پرسش پیش آید که لکنت زبان از کجا سرچشمه می گیرد و چه چیزی محرک و یا محرک های اولیه آن است؟؟ برای پاسخ بهتر است زنجیره لکنت را بررسی کنی ولی باید متذکر شد که طی کردن مراحل مختلف این زنجیره در یک لحظه اتفاق می افتد. تقسیم بندی انها به این صورت به منظور آن است که این « فیل در تاریکی» را روشن تر ببینیم و بهتر درک کنیم:
تصور کنید دانشجوی لکنت داری در اتاق خود مشغول مطالعه است و انچه را که می خواند با صدای بلند و بسیار طبیعی برای خود مرور می کند در این هنگام او نسبت به گفتار خود در وضعیت عادی به سر می برد و نه در وضعیت خاص. اگر در این حال تلفن زنگ بزند از انجا که همیشه خاطرات منفی و شکست خورده ای با تلفن داشته است بلافاصله در وضعیت خاص قرار می گیرد.
ذهن دوقلو یا ذهن شرطی شده که را که به خاطر می اورید بعد از این که شخص در وضعیت خاص قرار می گیرد او از ذهن ارام خود به سوی ذهن اشفته هدایت می شود و می دانیم که ذهن اشفته با محرک های شرطی شده و هیجان های برجسته و فعال مثل تجارب تلخ پیوند دارد به بیان دیگر ذهن اشفته یعنی فقدان تعادل ذهنی.
بعد از انکه شخص با ذهن آشفته ارتباط برقرار کرد بر مبنای سابقه ای که از این وضعیت دارد مراحل بعد را که حکایت از ناخوشایندی در ارتباط گفتاری دارد پیش بینی می کند. او پیش بینی می کند که درد شدیدی در راه است به این مفهوم که با نشان دادن لکنت باز مورد سرزنش و تحقیر خود فرار خواهد گرفت.
دقت کنید که شخص لکنت دار در حال فقدان تعادل است و وضعیتهای ناخوشایندی برای خود پیش بینی می کند وضعیت او مانند کوهنوردی است که از ارتفاع ده متری در حال سقوط است او طبق تجارب قبلی خود با علم به این که سقوط یعنی درد شکستگی خونریزی و محرومیت از کوهنوردی به هر دستاویزی بی اختیار چنگ می زند. فرد لکنت دار نیز وقتی می بیند گریزی از لکنت کردن نیست برای دور جستن از احساس درد تحقیر شدن، بی کفایتی و... به پنهان کاری چنگ می زند و تلاش می کند آن را با ترفندهایی از دید مردم مخفی کند.
نفس پنهان کاری در هر موضوعی عوارضی نیز به همراه دارد برای مثال اگر من ساعت شما را در جیب خود پنهان کنم عوارض متعددی در من بروز خواهد کرد: حساسیت احساس گناه، خودکم بینی، اضطراب، ترس و... اگرچه هر یک از جنبه های عوارض لکنت زبان می تواند به تنهایی دارای بار فشار روانی باشد ولی اضطراب و ترس بیش از همه می تواند در شخص تنش یا اسپاسم به وجود اورند.
دیدیم واکنش فیزیولوژیکی به یک فشار روانی می تواند به صورت افزایش تنش عضلانی بروز کند همچنین دیدیم که نمود و بازتاب این تنش و اسپاسم در تارهای صوتی به وضوح نمایان می شود بنابراین عوارض لکنت می تواند به راحتی سبب اسپاسم تارهای صوتی شود.
لکنت کردن نتیجه اسپاسم تارهای صوتی بر روند گفتار شخص است که شامل قفل شدن روی صداها، کشیدن صداها، تکرار صداها( سیلاب و کلمات) و اشفتگی تنفس دم و بازدم است به بیان دیگر لکنت کردن به همراه اسپاسم و حرکت اضافی سایر اندام های بدن عملی است نااگاهانه که به منظور دفع اسپاسم تارهای صوتی صورت می گیرد. درواقع شخص می خواهد اسپاسم تارهای صوتی خود را که برای او نامحسوس است با وارد اوردن فشار به اندام های گفتاری و متعاقب آن به اندام های دیگر بدن ازاد کند.
بعد از وقوع اسپاسم تارهای صوتی به طور معمول شخص تلاش می کند تا با تقلا کردن و پیچ و تاب خوردن انرژی بیشتری را صرف ازادسازی تارهای صوتی خود کند درواقع اثبات و حرکات اضافی سایر اندامها بعد از اسپاسم های صوتی به کار می افتند.
اخرین حلقه این زنجیره شنیدن صدای لکنت کردن خود و یا احساس کردن آن است مثل پیش بینی وقوع لکنت و اجرای ترفندهای پنهان کاری شنیدن و احساس کردن لکنت شخص را مرتب به حلقه اول این زنجیره یعنی وضعیت خاص هدایت می کند. گروهی نسبت به شنیدن صدای لکنت خود حساس تر از احساس کردن آن هستند و برعکس در نتیجه انها با شنیدن صدای لکنت خود بهتر به وضعیت های خاص هدایت می شوند هنگامی که این افراد از دستگاه ضد لکنت کر کننده استفاده می کنند به دلیل قطع شدن حلقه شنوایی در چرخه لکنت می توانند تا مرز گفتاری روان پیش روند ولی این دستگاه برای گروه دیگر کارایی چندانی ندارد.
پنج حلقه نخست این زنجیره را که فقط در ذهنیت شخص شکل میگیرد لکنت درونی یا لکنت ذهنی می نامیم یعنی: وضعیت خاص، ذهن اشفته، پیش بینی، پنهان کاری و عوارض لکنت.
چهار حلقه دیگر را که قابل مشاهده لمس و یا حس کردن هستند لکنت ظاهری می نامیم یعنی: اسپاسم تارهای صوتی، لکنت کردن، اسپاسم و حرکات اضافی سایر اندامها، شنیدن یا احساس کردن لکنت خود.
بیشتر بخوانید
انواع لکنت زبان
ریشه های اساسی لکنت کردن( قفل کشش، تکرار، اشفتگی تنفس) در "ارتباطات گفتاری معمول و روزمره" به وجود می ایند بنابراین در ارتباطات گفتاری دیگر که استمرار کمتری داشته اند و درنتیجه بار خاطرات منفی انها بسیار پایین است برای شخص از کاهش تا قطع کامل لکنت کردن را به همراه داشته باشم از جمله وضعیتهای گفتاری غیرمعمول:
• آواز خواندن از حفظ گفتن متن یا شعر و غیره
• حواسپرتی ( به هر علتی که باشد می تواند بروز خاطرات منفی را به تأخیر بیندازد: وحشت کردن، ذوق زدگی، توجه و غرق شدن در موضوعی خاص و غیره)
• تغییر لهجه تن صدا و تلفظ
• نقش بازی کردن در تئاتر
• تغییر شخصیت دادن (نقش فرد عصبانی یا خندان را که در برخی وضعیتهای خاص اجرا کردند)
• خود را به جای شخص دیگری جا زدن
• با نجوا و پچ پچ صحبت کردن( در این وضعیت تارهای صوتی نقشی در گفتار ندارند)
• مختل شدن شنوایی شخص نسبت به گفتار خویش (مانند: سنگین شدن شنوایی شخص در کنار ابشار یا محلی پرجمعیت و یا صحبت در محلی مانند غار که انعکاس صدای شخص دوباره با کمی تأخیر به گوش او بازمی گردد غیره)
دستگاه های ضد لکنت با دو نوع عملکرد اصلی به بازار راه یافته است:
این دستگاه که عملکردی مانند صدای ابشار دارد با فرستادن صدای اژیر مانندی که به گوش ها سبب از کار افتادن شنوایی شخص می شود به طوری که انسان نمی تواند حتی صدای گفتار خود را بشنود کار این دستگاه را باید از کار انداختن قسمت شنیداری حلقه نهم در زنجیره لکنت زبان ارزیابی کرد.
دستگاهی است با عملکردی مشابه انعکاس صدای شخص در غار به گوش خود او یعنی گفتار شخص با کمی تأخیر به گوش او بازگردانده می شود. بنابراین مانند دستگاه بالا عمل این دستگاه را می توان مختل کردن شنوایی شخص نسبت به گفتار خود ارزیابی نمود.
با نگاهی به زنجیره لکنت زبان درمی یابیم که لازمه یک درمان عمیق و پایدار این است که گفتار طبیعی شخص با تمامی مشخصات تولیدی و موسیقایی ان باید در موقعیت ها و ارتباطات عادی و طبیعی گوناگون بهبود یابد بنابراین استفاده از هر گونه ابزار و دستگاه و نیز تمرین هایی که فاقد زمینه های گفتار طبیعی در موقعیت های طبیعی اند باید بسیار دور از ماهیت و کلیت این عارضه دانست. استفاده از دستگاه های ضد لکنت به علت فقدان وضعیت های طبیعی نه فقط هیچ تأثیر ماندگاری بر روانی گفتار فرد ندارد که استفاده مستمر از انها فشار عصبی سنگینی بر شخص وارد می سازد گذشته است این تاکنون هیچ گزارش معتبری مبنی بر مفید بودن انها در امر درمان لکنت زبان مشاهده نشده است. رسم انصاف و نوعدوستی این بود تا متخصصانی که در مرحله ای از تجربه خویش به مزایای این دستگاه ها اشاره کرده اند بعد از کشف واقعیت به غیر کاربردی بودن و زیان های این گونه دستگاه های مضحک نیز اعتراف می کردند اگر تا اینجا پذیرفته باشیم که مسیر درمان لکنت زبان به این مفهوم است که گفتار طبیعی شخص باید در موقعیتها و ارتباطات طبیعی او اصلاح شود می توان نتیجه گرفت هیچ گاه هیچ دستگاهی نمی تواند سبب درمان لکنت زبان شود زیرا کاربرد دستگاه به مفهوم وضعیت غیرطبیعی خواهد بود.
یکی از دغدغه های فرد لکنت دار که مانند بختک بر زندگی او سایه می افکند شایعاتی است که بی هیچ منطق علت لکنت زبان را به ضایعه ای عضوی ژنتیکی عصبی و غیره نسبت می دهند. این در حالی است که بسیاری از دوستان گروه درمان شروع درمان خود را زمانی می دانند که پوشالی بودن چنین نظریه های بی اساس را درک کرده اند در اینجا می خواهیم با ارائه ی دلایلی به چند و چون این موضوع بپردازیم گرچه همان دلیل اول برای اثبات ان کافی به نظر می رسد:
چنانچه به چگونگی اغاز و گسترش لکنت زبان دقت کنیم درمی یابیم که نسبت دادن ان به عوامل عضوی بسیار دور از منطق است.
تمامی کسانی که به عنوان نظریه پرداز علت لکنت را در ضایعه ای عضوی جستجو کرده اند نتوانسته اند محل و چگونگی عملکرد ضایعه را توضیح دهند.
دلیل سوم به طور معمول هر گاه با یک ضایعه ژنتیکی عصبی مغزی روبر رو هستیم انتظار می رودد شخص در هر وضعیتی واکنش خاص با دامنه ای مشخص نسبت به ان ضایعه از خود بروز دهد برای مثال اگر اسیب در منطقه بیان مغز روی دهد می توان انتظار داشت که شخص در کلیه موارد ارتباط گفتاری تلفن دانشگاه خرید افراد مختلف و غیره همیشه به یک طریق و یک اندازه در بیان گفتاری خود دچار اشکال شود در صورتی که نوع و میزان لکنت کردن شخص لکنت دار در موقعیتهای ارتباطی گوناگون و مرتب در نوسان است نکته به خوبی نشان می دهد که لکنت کردن واکنشی است که شخص نسبت به خاطره ها، ذهنیت به حافظه خود نشان می دهد. روزی دوستی شوخ طبع در این زمینه می گفت اگر به اجبار بخواهم لکنت را به یک ضایعه نسبت دهیم باید ان را ضایعه ای هوشمند بنامیم زیرا فقط ضایعه هوشمند می تواند وضعیتهای خاص شخص را درک کند و بعد تصمیم بگیرد که فعال شود یا غیرفعال بماند.
اگر بخواهیم علت لکنت را در ضایعه ای عضوی جستجو کنیم لازم است غیر از لکنت کردن شاهد اختلالات دیگری نیز در شخص لکنت دار باشیم برای مثال باید گاهی هم شخص هنگام دم و باز دم بلعیدن غذا و...دچار اسپاسم یا حرکات غیر ارادی دیگر شود این در حالی است که افراد لکنت دار غیر از لکنت زبان (لکنت ذهنی و لکنت ظاهری) هیچ عارضه دیگری از خود نشان نمی دهند دلیل
تمامی افراد لکنت داری که مسیر درمان را طی کرده اند لکنت زبان را فقط یک عادت شرطی شده می دانند.