در شکاف لب و کام سوراخی در بافتهای دهان و لب بوجود میآید. شکاف لب (لب شِکَری) میتواند یک یا هر ۲ لب را درگیر کند و شدت آن از یک حفره کوچک تا یک حفره بزرگ متغیر است. سوراخهای بزرگ در لب به بافت بینی گسترش مییابند.
شکاف کام، سوراخی در پشت دهان است که میتواند تا جلوی آن ادامه داشته باشد. آشنایی با آناتومی دهان در درک این بیماری به شما کمک میکند. کام یا همان سقف دهان به ۲ بخش اصلی جلویی (سخت کام) و عقبی (نرم کام) تقسیم میشود. مهمترین وظیفه آنها این است که بافت بینی را از دهان جدا کنند. وجودهرگونه شکاف در آنها باعث میشود تا بیمار در حرف زدن و غذا خوردن با مشکل مواجه شود. به همین دلیل زمانی که این نوزادان شیر میخورند، شیر از بینی آنها خارج میشود. چون کام در طی دوران بارداری و جنینی بخوبی رشد نکرده است و فضای بینی و دهان از یکدیگر جدا نیستند.
نوزادانی که شکاف کام دارند، نسبت به نوزادانی که لب شکری هستند، مشکلات بیشتری را تجربه میکنند.
پزشکان علت شکاف لب و کام را در دو فاکتور اصلی ژنتیک و عوامل محیطی خلاصه میکنند:
بیشتر بخوانید
توقف لکنت زباناگر یکی از اعضای خانواده به این اختلال مادرزادی مبتلا باشد، احتمال بروز آن در کودک نیز افزایش پیدا میکند.
به طور طبیعی بافت لب و دهان در طی ماههای دوم و سوم بارداری تکامل مییابند. رشد این بافتها در نوزادانی که به این عرضه مبتلا هستند، در طی این ماهها با اختلال مواجه میشود. برخی مادران بهدلیل بیماریهای زمینهایی مجبور هستند از داروهای خاص مانند داروهای ضدتشنج یا سرطان استفاده کنند. این داروها میتوانند ریسک بروز این عارضه را در نوزاد افزایش دهند. همچنین باید بدانید اضافه وزن مادر، مصرف دخانیات و نوشیدنیهای الکلی نیز کودک را در معرض این بیماری قرار میدهند.
• کمبود اسیدفولیک
• بیماری های ژنتیکی
• بیماری های زمینه ای مانند دیابت
• بیماری های عفونی مادر طی دوران بارداری
• کاهش سطح اکسیژن مادر در دوران بارداری
بارزترین علائم شکاف کام و لب، وجود حفره در این نواحی است. این مشکل از همان بدو تولد قابل تشخیص است.
شکاف لب و کام بلافاصله پس از تولد قابل تشخیص است، چون این عارضه باعث ایجاد نقص فیزیکی در بافتهای لب و دهان میشود
یکی از سوالات رایج والدین این است که آیا این عارضه در دوران بارداری قابل تشخیص است؟ بله، این ناهنجاری در طی تستهای تصویربرداری سونوگرافی در هفتههای ۱۸ تا ۲۱ بارداری قابل تشخیص است. در این حالت احتمالا پزشک پیشنهاد میکند تا برای بررسیهای بیشتر کمی از مایع آمنیوتیک را از بدن مادر خارج کند. بررسی این مایع نشان میدهد که آیا کودک در معرض ابتلا به بیماریهای ژنتیکی مانند سندروم داون قرار دارد یا خیر.
• مشکلات دندان: تعداد دندانهای این نوزادن کم یا زیاد است و برای درمان به خدمات ارتودنسی نیاز دارند. این مشکلات را معمولا در دندانهای جلویی میبینید.
• مشکلات تغذیه: از آنجا که مانعی بین دهان و بینی وجود ندارد، هنگام شیر خوردن، شیر از بینی نوزاد خارج میشود.
• عفونت گوش: این اختلال زمینه را برای بروز عفونتهای مکرر گوش میانی و شیپور استاش فراهم میکند. شیپور استاش در قسمت پشت بینی قرار گرفته است و تا ناحیه گوش میانی و گلو ادامه دارد. این عضو وظیفه حفظ تعادل بدن و خروج مایعات از گوش را برعهده دارد. در کودکانی که به عارضه شکاف کام مبتلا هستند، مایعات گوش آنها بدرستی تخلیه نمیشوند. به همین دلیل در معرض عفونت گوش قرار میگیرند.
مشکلات گفتاری: ه دلیل شکافی که در لب و دهان وجود دارد، این نوزادان با مشکلات گفتاری نیز مواجه هستند و اصطلاحا تودماغی حرف میزنند.
شکاف کام میتواند به طرق مختلف بر تواناییهای گفتاری و ارتباطی تأثیر بگذارد. رشد گفتاری کودکان مبتلا به شکاف کام متفاوت میباشد و شدت شکاف همیشه توانایی کودک در بیان کلمات را نشان نمیدهد. بنابراین، تا زمانی که کودک شروع به صحبت نکند، مشخص نمیشود چقدر شکاف کام بر گفتار او تأثیر گذاشته است.
کودکان مبتلا به شکاف کام ممکن است درمعرض خطر بیشتری برای عفونت گوش میانی باشند. شیپور استاش، کانالی است که گوش میانی را به حلق و پشت بینی متصل میکند. کودکان مبتلا به شکاف کام اغلب عملکرد ضعیف شیپور استاش دارند که منجر به عفونتهای مکرر میشود. با گذشت زمان، عفونت بیشازحد باعث از دست دادن شنوایی موقت یا دائمی میشود که بر گفتار و زبان کودکان خردسال تأثیر میگذارد.
بیشتر بخوانید
کاهش لکنت زبان
در صورتی که آسیبشناس گفتار- زبان بهصورت جداجدا با کودکان تمرین کند، گفتاردرمانی نتیجه بهتری دارد. بااینحال، گاهیاوقات گفتاردرمانی بهصورت گروهی و در گروههای کوچک انجام میشود. اهداف اصلی گفتاردرمانی برای کمک به کودکان مبتلا به شکاف کام شامل موارد زیر میباشند:
• ادای صحیح اصوات و صامتها با استفاده از تکنیکهای درمان تلفظ
• اطمینان از فشار مناسب دهان در حین تولید صداها
• ایجاد الگوهای گفتاری حرکتی جدید و جایگزین کردن آنها با خطاهای صدای گفتار
توجه به تغذیه در دوران بارداری میتواند ریسک بروز این اختلال مادرزادی را کاهش دهد. به همین دلیل پزشکان متخصص مصرف اسید فولیک در دوران بارداری، بخصوص اوایل آن را به زنان توصیه میکنند. اسید فولیک مجموعهای از ویتامینهای گروه B است. این ویتامینها به تکامل مغز و ستون فقرات در دوران جنینی کمک میکنند
استرس در دوران بارداری نیز یکی از عوامل محیطی است که میتواند در بروز این عارضه نقش داشته باشد. به همین دلیل کنترل آن در پیشگیری از این اختلال مادرزادی موثر است.
براساس تحقیقات، حدود نیمی از کودکان مبتلا به شکاف کام به گفتاردرمانی نیاز دارند. آسیبشناسانی که با کودکان مبتلا به شکاف کام کار میکنند، درزمینه تشخیص و درمان مشکلات خاص ناشی از شکاف کام تخصص دارند. کودکانی که با شکاف کام متولد میشوند برای کمک به رفع مشکلاتی که در ادامه ذکر شدهاند به گفتاردرمانی نیاز دارند:
• اختلال تلفظ: اختلال تلفظ زمانی رخ میدهد که کودک در تولید صداهای خاص مشکل دارد. در کودکان مبتلا به شکاف کام این اختلال به دلیل آناتومی دهان ایجاد میشود. «گفتار شکاف کام» به خطاهای صوتی گفتاری که در کودکان مبتلا به شکاف کام شایعتر هستند، اشاره دارد. این خطاها عبارتاند از:
• توقف گلوتال: این حالت زمانی اتفاق میفتد که در طول فشار تارهای صوتی، حبابی از هوا تشکیل میشود. رها شدن این حباب هوا به شکلی است که انگار کودک صامتی را در کلمه حذف کرده است.
• صداهای فرسایشی بینی: این صداها با هدایت جریان هوا ازطریق حفره بینی (بهجای حفره دهان) در طول صحبت ایجاد میشوند. در این حالت انگار کودک برای ادای صداهایی خاص بهصورت تودماغی صحبت میکند.
و صداهای فرسایشی گلو: این صداها با فشار دادن پایه زبان به پشت گلو و آزاد کردن جریان هوا در طول صحبت کردن ایجاد میشوند.
• توقف کامی میانپشتی: این حالت زمانی اتفاق میفتد که وسط زبان با وسط سقف دهان تماس پیدا میکند و تلفظ برخی حروف بهصورت ترکیبی از دو حرف به نظر میرسد.
اختلال تشدید: اختلال تشدید، به میزان غیرعادیِ انرژی صدا در حفره دهان یا بینی (در هنگام صحبت کردن کودک) اشاره دارد که میتواند منجر به موارد زیر شود:
• هایپرنازالیتی (انرژی صوتی بیشازحد بینی): این حالت باعث میشود کودک تودماغی صحبت کند. هایپرنازالیتی بهدلیل عملکرد نامناسب کام اتفاق میفتد که اختلال عملکرد ولوفارنکس نامیده میشود. این اختلال باعث میشود فهمیدن صحبتهای کودک دشوار شود. بنابراین این اختلال به درمان نیاز دارد.
• هیپونازالیتی (انرژی صوتی بسیار کم بینی): این حالت باعث میشود کودک طوری حرف بزند که انگار سرما خورده است.
• تشدید میکس: این حالت ترکیبی از دو حالت قبلی میباشد.
گفتاردرمانگر الگوهای گفتاری صحیح بیان صداها را به کودکان مبتلا به شکاف کام آموزش میدهد. او همچنین به آنها کمک میکند تا با توجه به ساختارهای دهانی و کامی فعلی خود، تواناییهای خود را درزمینه تشدید تا حد امکان بهبود بخشند. گفتاردرمانگر پس از عمل جراحی یا ارتودنسی، تمریناتی با کودک انجام میدهد که به افزایش وضوح گفتار او کمک می کنند.
کودکان مبتلا به شکاف کام نسبت به کودکانی که ناهنجاریهای ساختاری ندارند، به زمان بیشتری برای گفتاردرمانی نیاز دارند. گاهیاوقات نیز جلسات گفتاردرمانی در مراحل مختلف انجام میشوند. بهعنوان مثال، ممکن است کودک در جلسات گفتاردرمانی شرکت کند، سپس مدتی استراحت کند و پس از انجام جراحیهای اصلاحی دوباره گفتاردرمانی را شروع کند. حتی اگر ساختار دهان کودک پس از جراحی بهبود یابد، باز هم به یادگیری الگوهای گفتاری صحیح نیاز دارد؛ زیرا او برای مدت طولانی به یک طرفه صحبت کردن عادت کرده است و برای یادگیری الگوهای صحیح گفتار به کمک احتیاج دارد. گفتار درمانگر تا زمانی که کودک نیاز به درمان داشته باشد با او تمرین میکند.