درمان ADHD

راه های درمانی پیشنهادی برای درمان ADHD

1. دارو درمانی

چندین دهه است که داروها برای درمان ADHD به کار گرفته می شوند. داروهای محرک به عنوان پیشنهاد نخست پزشکان جهت بهبودی علائم بیش فعالی هستند که در صورت عدم مشاهده نتایج و ناتوانی شخص برای تحمل این گروه از داروها،حال می توان داروهای غیرمحرک همچون اتوموکسستین،گوانفانسین و کلونیدین را مصرف نمود. اما به نظر می رود داروهای محرک تاکنون بیشترین تاثیر را داشته اند. محرک ها اثربخشی بالایی داشته و عموما عوارض خفیف قابل تحملی ایجاد می کنند. رایج ترین داروی محرک با نام تجاری ریتالین است. این دارو باعث افزایش سطح فعالیت پیک عصبی دوپامین در نتیجه سیستم های مغزی مرتبط می شود. داروی دیگری برای درمان ADHD با نام تجاری سیلرت است که مانند ریتالین دارویی محرک است که بر روی سیستم دوپامین عمل می کند. در مواردی نیاز است، شخص درگیر بیش فعالی همزمان از داروهای غیر محرک و محرک استفاده کند. بهترین زمان برای شروع درمان دارویی، سنین 6 سال به بعد است.

2. درمان تحریک جریان مستقیم ترانس کرانیال (TDCS)

در این درمان، یک جریان الکتریکی مستقیم ضعیف، از طریق دو الکترود قرار داده شده بر روی پوست سر، ارسال می شود که باعث ایجاد تغییراتی در آستانه فرعی و وابسته به پتانسیل های غشای استراحت در نواحی زیرین مغر می شود. تحریک مستقیم ترانس کرانیال، یک تکنیک تحریک غیرتهاجمی مغز شناخته شده است که تحریک پذیری شبکه عصبی خود به خود تعدیل می کند. تعدیل فعالیت جلوی مغز با TDCS در بیماران مبتلا به ADHD عملکرد در حافظه کاری و حافظه فعال را افزایش و علائم ADHD را کاهش می دهد. تحریک الکتریکی مستقیم فراجمجمه ای مغز در بهبود توجه دیداری و شنیداری در افراد مبتلا به بیش فعالی و نقص توجه موثر است.

3. درمان نوروفیدبک (Neuro feed back)

اخیرا نوروفیدبک به عنوان روش دمانی توجه بسیاری دریافت کرده است. نوروفیدبک نوعی فیدبک است که تلاش می کند از طریق ثبت پاسخ های الکتریکی و ارائه بازخورد به آزمودنی،خود تنظیمی را آموزش بدهد. هدف از آموزش نوروفیدبک، اصلاح امواج مغزی نابهنجار است که در نتیجه آن عملکرد رفتاری و شناختی کودک بهبود می یابد. در واقع نوروفیدبک، بر فعالیت امواج مغزی تاثیر می گذارد به نحوی که فعالیت های مرتبط با رفتارهای مطلوب تولید می شود و یا تداوم می یابد. فعالیت مغزی در طول نوروفیدبک از طریق الکترودهایی که بر سر قرار داده می شود، مورد نظارت قرار می گیرد سپس از طریق محرک های شنیداری و بینایی تولید شده توسط کامپیوتر به فرد بازخورد داده می شود. برای اختلال ADHD از دو برنامه رایج استفاده می شود: آموزش امواج تتا/بتا و پتانسیل های قشری آهسته. امواج بتا در کودکان مبتلا به ADHD کاهش یافته و از سوی دیگر امواج تتا در آنها افزایش نشان می دهد. کاهش امواج بتا و افزایش امواج تتا موجب کاهش توجه و تمرکز در مبتلایان می شود. پس یکی از برنامه های نوروفیدبک تلاش می کند تا امواج بتا را افزایش دهد و امواج تتا را کاهش دهد.

4. درمان شناختی – رفتاری والد محور

بر اساس پژوهش های انجام گرفته، تغییر تعامل های رفتاری مادران در بهبود نشانه های کودکان پیش دبستانی مبتلا به اختلال نارسایی توجه / بیش فعالی موثر است. سالباخ، لنز، هوسن، ووگل،فلسینگ و لمکوهل (2005) در پی آموزش والدین کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی در مقایسه با گروه کنترل به کاهش چشمگیر نشانه های پایه اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی مشکلات کودک در زمینه انجام تکالیف درسی و سرانجام کاهش رفتارهای مشکل آفرین در این گروه دست یافتند. برنامه آموزش و والدین به دلیل سودمندی آن در موقعیت هایی که کودک هنوز از نظر راهبردی مشکل دارد می تواند درمان کمکی سودمندی برای درمان رفتار درمانی – شناختی کودک باشد. دیسیون (2004، به نقل از ناصریزاده، 1385) بر اساس پژوهش خود نشان داد که 64% از کودکانی که مادرانشان تحت آموزش قرار گرفته اند تغییرات عمده ای در نشانه های اختلال کودکان ADHD به طور عینی نشان دادند در حالیکه گروهی که در لیست انتظار بودند 27% تغییر را گزارش دادند.

5. فعالیت های ورزشی و هوازی

میتوان از بازی و فعالیت بدنی به عنوان یک روش درمانی موثر برای درمان ADHD استفاده کرد. نشان داده شده است که یک برنامه فعالیت ورزشی باعث کاهش علائم و نشانگان ADHD می شود و به طور ساختارمند می تواند ارتباط بالینی و کلینیکال در سازگاری عملکردی کودکان مبتلا به ADHD داشته باشد و علائمی مانند بی قراری،اضطراب و فعالیت بیش از حد را تا حدود 95% کنترل کرد. مطالعات انجام شده تاثیر فعالیت های ورزشی، گروهی و ایروبیک بر بهبود و کاهش علائم ADHD و تکانش گری را مثبت ارزیابی کرده است. میتوان تاثیر فعالیت های ورزشی اینتروال هوازی بر ADHD را به برخی شبه هورمون ها نسبت داد که ترشح آن موجب آرامش بدن می شود و در نتیجه در کاهش بیش فعالی تاثیر می گذارد.

6. برنامه ی درمانی آموزش خودآموزی کلامی به کودکان

برنامه آموزشی خودآموزی کلامی به کودکان بر اساس برنامه همچنین برنامه ی درمانی Goodman و Meichenbaum
عناصر موجود در این برنامه:
1. خودآموزی کلامی کشف هدایت شده شامل شناسایی مشکلات، تعیین این مشکلات به عنوان پیامدهای منطقی و شناسایی علل اصلی این پیامدها،شناسایی این راهکارهای مفید و تعیین جملات خودآموزی
2. خودآموزی کلامی آموزشی، شامل آموزش راهبرد حل مساله ی 5 مرحله ای به صورت کلامی
3. خودآموزی کلامی تمرین کمرنگ شده، شامل انتخاب تکلیف، الگوسازی شناختی، راهنمایی آشکاربیرونی، حود راهنمایی آشکار، تمریت کودک با خود

7. برنامه درمانی آموزش رفتاری مادران

برنامه آموزش رفتاری مادران Barkley شامل تشریح ADHD ، شکل دهی رفتارهای مثبت از طریق تقویت، عدم تقویت رفتارهای نامطلوب، آموزش یک نظام رسمی از امتیازها و ژتون ها به منظور شرطی کردن اطاعت کودک، آموزش والدین در به کارگیری روش محروم سازی، آموزش روش اجرای کارت گزارش رفتار کودک در مدرسه و پیشبینی بد رفتاری کودکان در اماکن عمومی

8. درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT)

یکی از درمان های مبتنی بر ذهن آگاهی درمان پذیرش و تعهد است که ریشه در فلسفه بافت گرایی کارکردی و نظریه چارچوب ارتباطی دارد و شواهد پژوهشی از اثربخشی آن در زمینه مشکلات و اختلالات مختلف کرده اند.بر اساس نظریه آنچه در مداخله ACT مد نظر قرار گرفته است، ایجاد انعطاف پذیری روانشناختی است که از طریق شش فرآیند بنیادین پذیرش، گسلش، خود به مثاقبه بافت، تماس با لحظه حال، ارزش ها و عمل متعهدانه عملی می شود. یافته ها نشانگر این است که درمان پذیرش و تعهد بر کاهش بیش فعالی نوجوانان مبتلا به اختلال نقص توجه/بیش فعالی موثر است. همچنین یافته ها نشانگر این است که آموزش پذیرش و تعهد تاثیر معنادارای بر کاهش مولفه های تعلل ورزی مبتلا به اختلال نقص توجه/بیش فعالی دارد.

9. توانبخشی اعصاب (Neurorehabilitation)

انجام توانبخشی دراز مدت با توجه به قابلیت نوروپلاستی سیتی سلول های عصبی مغز و ارائه مستمر تحریکات حسی – حرکتی در نواحی مختلف در نهایت منجر به وقوع پدیده جوانه زدن عصبی (Neural sprouting) در بافت های آسیب دیده سیستم اعصاب مرکزی بیمار گردیده و با افزایش چگالی ارتباط های سیناپسی و نیز افزایش تعداد زوائد دندریتی و فعال سازی نورون های خاموش یا استفاده از نورون های بلا استفاده در نهایت موجب ترمیم سیستم عصبی بیمار و به تبع آن ارتقا عملکرد کارکرد مغزی بیمار می شود.

10. برنامه ریزی روزانه

دنبال کردن یک برنامه روزانه منظم از صبح تا زمان به خواب رفتن،برای کودکان مبتلا به ADHD می تواند در کنترل اثرات این اختلال موثر واقع شود. کارهای پیچیده و سخت باید به بخش های قابل توجه تقسیم شوند. در خصوص فعالیت هایی که انجامشان به زمان زیادی نیاز دارد، باید زود شروع به کار کرد و در فواصل مختلف زنگ تفریح داشت.

11. ایجاد فرصت ها

کودکان مبتلا به ADHD ممکن است فعالیت هایی را استرس زا طلقی کنند. پیدا کردن نقاط قوت و تشویق آنها در آن فعالیت ها مانند ورزش،هنر، موسیقی، بازی یا فعالیت های مدرسه می تواند تجربیات مثبتی برای آنها ایجاد کرده، سطح استرس زا را پایین بیاورد و باعث افزاش کارکرد اجرایی آنها شود.

12. یوگا

در سال های اخیر تاثیر یوگا در فرایند پیشگیری و درمان این کودکان مورد توجه زیادی واقع داده شده است. در مطالعات متعددی تمرینات یوگا برای سلامت جسمی و روانی کودکان موثر نشان داده شده است. تمرینات یوگا یکی از موثرترین طرق برای فعال کردن نیروهای روانی، ایجاد نظم، توسعه و گشترش دقت و تمرکز، افزایش تحرک و خلاقیت ذاتی کودکان به شمار می رود. یوگا باعث کاهش رفتارها نا مناسب و افزایش میزان توجه در کودکان مبتلا به ADHD می شود. همچنین یوگا در کاهش نمره مربوط به بی توجهی در دانش آموزان دبستانی مبتلا به این اختلال نقش دارد.

13. آموزش حافظه کاری (Working memory training)

نرم افزار آموزش حافظه کاری پروفسور کلینبرگ و همکارانش در موسسه کارولینا در دانشگاه استفورد، چندین سال است که در خصوص حافظه کاری و بهبود آن در مبتلایان به اختلال نقص توجه – بیش فعال به کار می رود. این برنامه شامل چندین تکلیف حافظه کاری است که کودکان باید هر روز به مدت 30 الی 40 دقیقه آنها را اجرا کنند. نتایج مطالعات نشان داده است که کاربرد آموزش های رایانه ای حافظه کاری، دارای نتایج امیدوار کننده ای در بهبود کارکردهای اجرایی مبتلایان به نارسایی توجه – فزون کنشی است. همچنین آموزش حافظه کاری می تواند عملکرد خواندن دانش آموزان با اختلال نقص توجه – بیش فعالی را بهبود ببخشد.

14. توانبخشی نوروسایکولوژی (Neuropsychological rehabilitation)

توانبخشی نوروسایکولوژی روشی است که از ادقام علوم اعصاب شناختی با فناوری های اطلاعات به وجود آمده و برای ارتقای توانمندی های مغز در زمینه کارکرد های شناختی از جمله، ادراک، توجه، هوشیاری، حافظه....استفاده می شود. یکی از روش هایی که از طریق آن می توان توانبخشی نوروسایکولوژی را بکار گرفت، استفاده از نرم افزارها و بازی های کامپیوتری مناسب با این توانایی هاست مانند نرم افزار آموزشی Sound Smart که توسط کمپانی Brain Train طراحی و وارد بازار شده است.

15. برنامه آموزش توجه (Attention training program)

برنامه آموزش توجه می تواند به بهبود توجه، عملکرد تحصیلی و فرایندهای شناختی دانش آموزان با اختلال نقص توجه/بیش فعالی کمک کند. سولبرگ و متیر (1987) معتقدند امکان آموزش فرایندهایزیربنایی توجه وجود دارد و باعث بهبود کارکردهای شناختی پیچیده تر می شود. ابعادی از توجه که در این برنامه هدف قرار می گیرند، بسیار متنوع هستند و می توانند تاثیرگذاری قابل توجهی بر نشانه های اختلال کمبود توجه – بیش فعالی داشته باشند.

16. بازی درمانی

بازی یکی از موثرترین وسایل تربیتی و طبیعی ترین شکل تمایل کودک برای تماس با دنیای اطرافش است. بازی می تواند به بهبود توجه، مهارت های برنامه ریزی، برداشت، خلاقیت، تفکر واگرا و احساسات و زبان کودکان کمک کند. جلسات بازی درمانی با استفاده از بازی های هوشی (پیدا کردن تفاوت ها، دنبال کردن الگوها و مازها) و بازی ها و ورزش های عملی (خمیربازی،دارت...) و همچنین کنترل و حذف عوامل ایجاد کننده حواس پرتی در طول جلسه بازی درمانی،می تواند باعث افزایش تمرکز و کاهش نشانه های اختلال کمبود توجه – بیش فعالی شود.

17. اکتیو وستیبولار تراپی (Active vestibulotherapy)

با توجه به مشکلات تعادلی در اختلال ADHD مطالعات متعددی در زمینه کاربرد تحریکات وستیبولار در مبتلایان به این اختلال انجام شده است از جمله: در ارتباط با نقش تحریکات وستیبولار در کنترل بیش فعالی،آرنولد، کلارک و بهاتارا تاثیر تحریکات وستیبولار را در شرایطی که کانال های نیم دایره ای را تحریک می کرد بر روی یک کودک 5ساله در جهت کاهش رفتارهای پرتحرکی بررسی کرده و اعلام کردند که به نتایج معناداری در بهبود این رفتارها دست یافتند. ارتباط سیستم وستیبولار با مخچه و نخاع موید نقش مهم این سیستم در تنظیم تعادل و توازن عضلانی است. بنابراین با توجه به این ارتباطات می توان نتیجه گرفت که تحریک سیستم وستیبولار به درستی باعث بهبود تعادل و مهارت های حرکتی درشت در کودکان مبتلا به ADHD می شود.